भाषाको सबैभन्दा उत्कृष्ट र सुन्दरतम प्रस्तुति नै कविता हो भन्ने विचारद्वारा
शायद मेरो अवचेतन मन प्रभावित भएको हुनुपर्दछ । त्यसैले मलाई कविता एकदमै मनपर्छ ।
म कुनै पनि कविताहरूलाई प्रेमपूर्वक पढ्ने गर्दछु । कवितालाई साँचो अर्थमा
कविताजस्तो पाएपछि म पुलकित हुनेगर्छु र मेरो हृदयमा आनन्दानुभूति आविर्भाव हुन्छ
। चाहे छन्दोबद्ध हुन् वा छन्दमुक्त कविता नै किन नहुन् म तिनमा श्रद्धा र शान्तिपूर्वक
प्रवेश गर्दछु । कविताले हृदयमा प्रभाव जमाएछ भने त्यसमाथि केही लेख्न मन लागेमा म
पटक्कै अल्छी मान्दिनँ ।
केही महिनाअघि चितवन पुगेको बेला एउटा कविता सङ्ग्रह फेला प¥यो “हजार वर्षको निद्रा” । मलाई सङ्ग्रहको
नामले नै पहिलोपटकमै मनमा एक फरक प्रकारको कौतुहल जन्माइदियो । किनभने निद्रा
आफैँमा एउटा रहस्यमय प्राकृतिक गुण हो । निद्रावस्थामा पुगेपछि हरकसैले सचेत मन
गुमाउँछ र शुषुप्तावस्थामा पुग्दछ । यही निद्रावस्थामै मानिसले अनेक प्रकारका
रमाइला र नरमाइला सपनाहरू देख्नसक्छ । अनि हरेक चौबीस घण्टामा निद्राले हरकसैलाई पनि बाँकी नराखी केही न केही
घण्टा गाँजेरै छोड्छ । सम्यक् निद्रा आफैँमा माधुर्य र आनन्दको अजस्र स्रोत पनि हो
।
बाग्लुङ स्थायी घर भएका र हाल भरतपुर चितवन बस्ने कवि भूपिन व्याकुलको उक्त
हजार वर्षको निद्रा कवितासङ्ग्रह पढ्दै म भरतपुर चितवनबाट काठमाण्डौ उपत्यका
प्रवेश गरेँ र मलाई सार्वजनिक बसको यात्रा भूपिनकै कविताजस्तै आनन्ददायी लागिरह्यो
।
शिक्षाशास्त्रमा स्नातकोत्तर कवि व्याकुल वर्तमान सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनैतिक, धार्मिक, आध्यात्मिक, भौतिक परिवेश तथा जीवनका अनेकानेक अवयवहरूको
आरोहअवरोहद्वारा उद्वेलित र व्याकुल हुँदै कविता रचना गर्नसक्ने एक सशक्त अनि
सारस्वत प्रतिभा हुन् भन्ने कुरा उनको हजार वर्षको निद्रा ले प्रमाणित गरिदिएको छ
।
सुतिसकेपछि निद्राले छोप्ने सम्भावना ज्यादा रहन्छ र निद्राले मानिसका
सम्पूर्ण क्रियाकलापहरू निस्क्रिय बनाइदिन्छ । निस्क्रियताले थप आलस्य र अझ गहिरो
निद्रामा लैजाने प्रवल सम्भावना रहन्छ । वास्तवमा भयानक निद्रामा सुतेर मानिसले
कुनै इतिहास रचना गर्नसक्दैन । इतिहासले सबैलाई सधैँभरि कुम्भकर्ण बनाउँने कुअवसर
प्राप्त गर्न पनि सक्दैन । रामायणका कुम्भकर्णमात्र निद्राबाटै इतिहास कायम गर्ने
एकमात्र अपवादी पात्र हुन् । शायद कुम्भकर्ण पनि हजार वर्षसम्म सुतेका थिएनन् । तर
कवि भूपिन मानवसभ्यतालाई नै हजार वर्षको निद्राबाट व्युझिन विनम्र अनुरोध गर्दै
अनेकौँ प्रकारका अतिवादी धारणाहरूबाट मुक्त हुन सबैलाई आग्रह गर्दछन् । हजार
वर्षको निद्रा कवितासङ्ग्रहका कविताहरू जीवनको नवीनतम मूल्यमान्यताहरूको खोजीमा
केन्द्रित हुने अभिलाषाले प्रेरित देखिन्छन् । व्याकुलका कविताहरूले अतीत र
वर्तमानमा मानिसले भोगिसकेको र भोग्दै गरेको यावत् अनुभव अपूरो र अधुरो रहेको
बताउँदै भविष्यमा नयाँ र आनन्ददायी क्षणहरूको सिर्जनात्मक सम्भावनालाई आशावादी
दृष्टिकोणबाट प्रेषित गर्ने कलात्मक प्रयत्न गरेका छन् । यसरी कवि व्याकुल एउटा
अनौठो उटोपियाको काल्पनिक चित्रकारीको क्यानभासनजिक भावुक देखिन्छन् । उनको यस
कवितासङ्ग्रहमा हाम्रो समाजको भूत, वर्तमान र
भविष्यसमेत एकै बिन्दुमा उभिन आइपुगेको हो कि भन्ने आफैँमा अनौठो र नौलो अनुभूति हुनेगर्दछ । बालबालिका, युवायुवती, वृद्धवृद्धाहरूको भावनात्मक पृथकता र माग, उत्कण्ठा, आवेग र अनुभवहरूको संयोजनकारीे अमूर्ततामा जे जस्तो मूर्तता
महसुश गर्न सकिन्छ व्याकुलका कविताहरूमा पनि ठीक त्यही प्रकारको कल्पनातीत
माधुर्यको आस्वाद प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
हजार वर्षको निद्रा अड्चालीसवटा गद्य कविताहरूको प्राणसम्पन्न सङ्ग्रह हो ।
सातवटा फरक खण्डहरूमा विभाजित यस सङ्ग्रहका कविताहरूको इन्द्रेणी पनि उसैगरी
सप्तरङ्गी बनेर क्षितिजदेखि आकाशसम्म उचालिएको छ । यहाँ हरेक कविताले आफ्नो अलग र
अद्भूत आकाश निर्माण गरेको महसुश हुन्छ भने पाठक उक्त खुल्ला आकाशमा उन्मुक्तता
अनुभव गर्नसक्दछ । कविताले यसरी पाठकलाई नयाँ र पारावार खुलेको विस्तीर्ण आकाश
प्रदान गर्नु भनेको रचनाकार र कविताको जीत हो । भूपिनका यी चामत्कारिक कविताहरूले
पाठकको शोषण गर्दैनन् बरु हृदयमा वर्षौँदेखि रहेको अज्ञात काव्यिक तीर्खालाई
मेटाउँन सौन्दर्यात्मक चेतनाको जल प्रदान गर्दछन् ।
आफ्ना कविताहरूमा कवि व्याकुलले कुनै पनि वादको झण्डोत्तोलन नगरीकनै
निर्भिकतापूर्वक एक्काइसौँ शताब्दीमा मान्छेले भोग्दै गरेको समकालीन मनोचेतनालाई
कलात्मकतासहित विद्रोही ध्वनि प्रदान गरेका छन् । यस अर्थमा उनका कविताहरूले
पाठकलाई आफू उभिएको यथास्थितिक मूल्यमान्यताको वृत्तमुनि अकल्पनीय भूकम्प पैदा
गराइदिने सामथ्र्य राख्दछन् । व्याकुलका कविताहरू स्वानुशासित जीवनको सुन्दर
बगैँचाबाट भागेर कृत्रिम आस्था र विचारहरूद्वारा लादिएको कुरूप बालुवामा टाउको
लुकाउँन अस्वीकार गर्दछन् । तसर्थ आजको विविधखाले तनावपूर्ण कालखण्डमा मानिसले
बाँचिरहेको जीवन र जगत्को बाह्य र आन्तरिक स्वरूपमा उनका कविताहरूले गहिरो अन्वेषण
गर्ने प्रयास गरेका छन् भन्न सकिन्छ । उनका फरक फरक कवितामा पाइने फरक फरक
द्रव्यले पाठकलाई कहीँ द्रवीभूत पार्दछन् भने कहीँ मर्माहत त कहीँ आल्हादित र कहीँ
त आक्रोसित पनि । तर पनि कवि व्याकुलले आफ्ना कविताहरूमा कहीँ पनि आग्रहपूर्णरूपले
कसैलाई खुशी र कसैलाई दुक्खी पार्ने र कुनै प्रकारको लाभहानिको लालचले पहिले नै
विजय सुनिश्चित भएको बेइमानीपूर्ण भावनाको कौडी हानेका छैनन् । संसारभरिकै
वास्तविक कविहरूले जसरी सरकारी राजनैतिक सत्तालाई बहिस्कार गरेका छन् ठीक त्यसरी
नै कवि व्याकुलले सत्ताका शक्ति केन्द्रहरूलाई आफ्ना कविताहरूमा बेवास्ता गरिदिएका
छन् । कविताहरू निरीहतापूर्वक बिलौनाका आँशु झार्दै झोक्राउँने हीन रचनाहरू हैनन्
बरु तिनले भविष्यमुखी सुखद् संसारको निर्माणमा कविले आफ्नो धारणालाई अगाडि
सार्नुपर्दछ भन्ने विचारसहित व्याकुलका कविताहरूमा समवेत स्वर पाइन्छ । अर्कातिर
प्रयोग र नवीनताको चाहनालाई आत्मसात गरेका कविताहरूले वास्तविकरूपले वास्तविक
उज्यालोको खोजी गर्ने प्रयास गरेका छन् जहाँ कुनै प्रकारको यन्त्रणा र
पीडाहरूभन्दा टाढा रहेको जीवनको आलोक प्रकट हुन सकोस् ।
खासमा भन्ने हो भने कवि व्याकुलले परम्परागत ढर्रा र ढाँचाका कविताहरूलाई
चुनौती खडा गरिदिएका छन् । यस अर्थमा उनी कवितालाई सङ्कीर्णतावादी घेराबाट मुक्त
गराउँदै अपरिसीम काव्यिक चैतन्यको फराकिलो आकाशमा प्रवेश गराउँन चाहन्छन् भन्ने
देखिन्छ । जीवनकेन्द्री सौन्दर्यपरकताले ओतप्रोत भएका व्याकुलका कविताका हरफहरूमा
सबै प्रकारका पाठकहरूले देश, काल, परिस्थिति अनि प्रेम र प्रकृतिको अनुरागपूर्ण युगीन चित्रण र मार्गरेखा अनुभव
गर्न सक्दछन् ।
धेरै अर्थमा उच्चता कायम गरेको कवितासङ्ग्रह हुँदाहुँदै पनि केही कविताहरू
लघुकथाका दाजुभाइजस्ता देखिनु भनेको प्रयोगको नाममा प्रयोगजस्तो मात्र लाग्दछ भने
ईश्वरप्रति लगाइएको लाञ्छनालाई कविले प्रमाणित गर्न सक्छन् त भन्ने प्रश्न उब्जिन
सक्छ । मानिसले गरेको गल्तीलाई ईश्वरको थाप्लामा खन्याउँनु कति र कुनहदसम्म सही हो
भन्ने कुरा ईश्वरवादीहरूको चासो र विमतिको विषय हुनसक्ने देखिन्छ । उस्तै प्रकारले
परिवर्तन जस्तो शीर्षकको कवितामा मिहिनप्रकारको निराशा झल्किएको देखिन्छ भने ईश्वर
ः केही शोक गीतहरू खण्डमा ईश्वरको अस्तित्वलाई अस्वीकार गर्ने कविले
एम्बुलेन्सभित्र देश खण्डको अन्तिम कविता मा ईश्वर पुकारा गरेको देखिँदा केही
अमिल्दो लाग्दछ ।
समग्रमा हेर्दा कवि व्याकुलले कविता रचना गर्दा विषयवस्तु छनौट गर्ने, त्यसको पाठ तयार गर्ने, सन्तुलित र सुललित शब्दहरूको प्रयोगसहित कलात्मकता प्रदान
गर्ने क्रममा प्रशस्त परिश्रम गरेको अनुभव हुन्छ । उनका यी कविताहरू योजनाबद्ध
ढङ्गबाट परिस्कृत र परिमार्जितमात्र होइन सोही प्रकारले सङ्ग्रहको रूपमा
ल्याउँनुअघि पनि निकै सुझबुझपूर्ण ढङ्गबाट तयारी गरेको प्रतीत हुन्छ । मनमा फुरेको
भरले लेखिहाल्ने र छापिहाल्ने हतारोले कवितालाई न्याय गर्नसक्दैन । तर त्यसको ठीक
विपरीत योजनाबद्ध परिश्रम र परिस्कारले व्याकुलको काव्ययात्रालाई सफलताका लागि
मार्ग प्रसस्त गरेको छ । अन्त्यमा भूपिनकै शब्दमा
पूरै जीवनभरि अर्थ लगाउँन पुग्नेगरी
मेरो हातमा एउटा कविता थमाएर
लापत्ता भएको छ मेरो प्रिय कवि !
(दिवङ्गत कविको नाममा)
ःनरेन्द्र पराशर
नयाँपत्रिका दैनिक: २०६८।०१।०३
No comments:
Post a Comment